Har dezagun Euskal Herriaren eremu geografiko bat eta beha ditzagun eremu horretan bizi diren euskalerritarren hautu politikoak. Euskal Mendebaldeaz ari gara. Ez zehazki barruti bati buruz, geopolitikoki, bi eremu bere hartzen dituen ingurune bati buruz baizik: Bilboko itsasadarra eta bere mendebalderanzko bailarak, batetik; Gasteiz eta iparmendebalderantz duen lautada osoa, bestetik. Bi eremu horien baturari, “Euskal Mendebaldea” deitu diogu.

Klase sozial, ezaugarri linguistiko, gorabehera historiko eta kulturalak beste baterako utziko ditugu. Edo, hobeki, hautu politikoen deskribapen batetik hasita, horien inguruan gehiago sakontzeko proposamena egingo dugu. Eman ditzagun, lehenik, oinarrizko datu batzuk.

Euskal Mendebaldean 55 udalerri batu ditugu, Bizkai eta Arabaren zati batzuk hartzen dituztenak (Ikus zerrenda behean). Irizpidea geografikoa baino ez da izan, a priori arbitrarioa, zer edo zer adieraz dezakeelako intuizioz. Hautu politikoen azterketa egiteko 2016ko EAEko Hauteskunde Autonomikoak hartu ditugu abiapuntu, 2020ko apirilaren 4ko hitzorduari begira ere baliagarri zaizkigulakoan. Honela, 2016ko zentso elektorala 944.882 pertsonakoa izan zen Euskal Mendebaldean. Partehartzea % 61,60koa eta hauek izan ziren emaitzak:

Taula 1: Euskal Mendebaldeko 2016ko EAEko Hauteskunde Autonomikoetako emaitzak

Alderdia	Botoak	%
EAJ	218.373	37,96
Podemos-Ahal Dugu	92.615	16,10
EH Bildu	85.059	14,79
PSE	76.742	13,34
PP	74.465	12,94

Emaitzei erreparatuta, Euskal Mendebaldean bi alderdi multzo daudela esan daiteke: EAJ, jaun eta jabe, eta gainontzeko guztiak. Urkulluk botoan % 38 eskuratu zuen, eta Legebiltzarreko gainontzeko alderdiek % 13 eta % 16 arteko babesa jaso zuten. EAJk eta EH Bilduk, batuta, botoen % 52,75 eskuratu zuten. Podemos-Ahal Dugu-k, EH Bilduk eta PSEk batuta, aldiz, % 44,23. Ondorio bakarra atera daiteke zenbaki hauetatik: EAJren gailentasun garbia.

Baina, babes horiek ez dira berdin banatu Euskal Mendebaldearen eremu guztietan. Ikus ditzagun, orain, 10.000 biztanletik gorako herrietako emaitzak:

Taula2: 2016ko EAEko Hauteskunde Autonomikoetan, Euskal Mendebaldeko 10.000 biztanletik gorako herriak *

Herria	Biztanleak *	1.   (%)	2.  (%)	3.  (%)	4.  (%)	5.  (%)
Bilbo	345.000	EAJ 42	P’S  14,2	PP 13,7	EHB 13	PSE 12,4
Gasteiz	250.000	EAJ 25	PP 21,1	P’S 17	EHB 15,7	PSE 14,5
Barakaldo	100.000	EAJ 34	P’S 20,5	PSE 19,1	EHB 11	PP 10,4
Getxo	80.000	EAJ 42,2	PP 20,5	EHB 13,7	P’S 10,8	PSE 8,2
Portugalete	45.000	EAJ 34,8	PSE 20,9	P’S 18,6	EHB 11,5	PP 9,9
Santurtzi	45.000	EAJ 39,2	P’S 18,9	PSE 15,5	EHB 14,7	PP 7,5
Basauri	40.000	EAJ 41	PSE 16,5	P’S 16,2	EHB 12,9	PP 9,1
Leioa	30.000	EAJ 41,9	P’S 17,6	EHB 12,9	PSE 11,9	PP 10,2
Galdakao	30.000	EAJ 43,4	EHB 19,3	P’S 17,1	PSE 10,5	PP 5,9
Sestao	30.000	EAJ 39,3	P’S 19,5	PSE 17,3	EHB 12,1	PP 7,8
Erandio	25.000	EAJ 42,4	P’S 17,4	EHB 14,9	PSE 14,3	PP 6,1
Laudio	18.000	EAJ 36,7	EHB 24,2	P’S 15,2	PSE 11,2	PP 8,8
Arrigorriaga	12.000	EAJ 39,5	EHB 21,8	P’S 19	PSE 10,6	PP 5
Trapagaran	12.000	EAJ 38,7	P’S 19,7	PSE 17,3	EHB 16	PP 5,4
Etxebarri	11.000	EAJ 38,8	P’S 20,6	PSE 15,5	EHB 11	PP 7,9
Amurrio	10.000	EAJ 41,8	EHB 24,9	P’S 15,7	PSE 7,7	PP 6,5
Zierbena	10.000	EAJ 40,8	P’S 23	EHB 17,1	PSE 12,9	PP 3

* Zierbena ere gehitu dugu, 10.000 biztanletik oso gertu egon, baina iristen ez den arren.

* INEtik hartu eta borobilduta (2017).  

Herri handienetako emaitzen irakurketa

Gatozen, bada, alderdiz alderdi ikustera zer-nolako emaitzak izan zituzten.

EAJ

Herri guztietan lehen indar. Gasteizen izan ezik, herri guztietan botoen herena gainditu zuen Urkulluren zerrendak. Zehazki, Galdakaon (%43,4), Erandion (%42,4), Getxon (%42,2) eta Bilbon ( % 42) lortu zituen emaitza onenak. Bigarrenarekiko alde txikiena Gasteizen izan zuen, PPri 3,9 puntuko aldea kenduta. Bilbon, berriz, 27,8 puntuko abantaila izan zuen bigarren gelditu zen Podemos-Ahal Dugu-rekiko.

Podemos- Ahal Dugu

EH Bildurekin lehia bizian, Euskal Mendebaldeko bigarren tokia eskuratu zuen. Bigarren indar izan zen Bilbon, Barakaldon, Santurtzin, Leioan, Sestaon, Erandion, Trapagaranen, Etxebarrin eta Zierbenan. Oro har, % 20ko langa gainditzea lortu zuen 3 herritan, eta emaitza baxuena Getxokoa izan zen %10,8ko bozka sorta baino ez baitzuen bereganatu. Getxon izan ezik, beste herri guztietan izan zen 2. edo 3. aukera, sendotasun territorial handia erakutsiz.

EH Bildu

Emaitza nazionaletatik behera, bigarren izan zen Amurrion (%24,9), Laudion (%24,2), Arrigorriagan (%21,8) eta Galdakaon (%19,3). Herrien biztanleriak gora egin ahala, emaitza kaxkarragoak izan zituen. Zehazki, Bilbon, Barakaldon, Sestaon, Portugaleten, Basaurin eta Etxebarrin % 13 edo boto gutxiago lortuaz.

PSE

Azken postuan geratu zen Bilbon, Gasteizen eta Getxon. Bigarren tokia lortu zuen Portugaleten eta Basaurin. Bere emaitzak, orotara, % 8,2 (Getxo) eta %20,9 (Portugalete) artean mugitu ziren. PP eta Podemos-Ahal Dugu-ren atzetik hiri handietan, inoizko joera txarrena erakutsi zuen PSEk.

PP

Azken postuan, ondoen egin zuen Bilbon, Gasteizen eta Getxon. Auzune aberatsagoetan emaitza hobeak lortzeko joera izaki, hortik aurrera oso behera joan ziren beren zenbakiak. Lau hiri handietan baino ez zuten lortu %10eko muga gainditzea.

Begirada zabalagoa: Mendebaldea Euskal Geopolitika elektoralean

Zein da, baina, Euskal Mendebaldeak Euskal Herrian duen pisu elektorala? Horretarako, defini ditzagun, probisionalki, gainontzeko eremuak. Ipar Euskal Herriari, “Ekialdea” deituko diogu, eta Nafarroari “Hegoaldea”. Tartean geratzen den eremuari, honi ere probisionalki “Euskal Erdialdea” deituko diogu. (Euskal Erdialdean Gipuzkoa, Bizkaiko Ekialdea eta Arabako eremu zabal bat kokatu ditugu)

Begira diezaiegun hauteskunde erroldei, hortaz:

Taula 3: Hauteskunde Erroldak Euskal Lurraldearen arabera:

Lurraldea	Errolda	%
Mendebaldea	944.882	37,9
Erdialdea	838.537	33,6
Hegoaldea	485.405	19,5
Ekialdea	223.980	9
Euskal Herria	2.492.804	100

* Ekialdean 2015eko kantonamenduetako hauteskundeak. Mendebalde eta Erdialdean 2016ko Autonomikoak eta Hegoaldean 2019ko Foralak hartu dira kontuan

Gonbara ditzagun, beraz, alderdiak lurraldeka, eta ikus dezagun Euskal Mendebaldean beste lurraldeekiko eta Euskal Herri osoarekiko alderdi bakoitzaren indarra.

Parte Hartzeari dagokionez, hiru hauteskunde multzoak batuta, 1.519.874 bozka batzen dira, eta parte hartzea % 60,97koa da. Honela banatuko lirateke indarrak lurraldeka eta orotara:

Taula 4: Euskal Geopolitika elektoralaren emaitzak, lurraldeka

Alderdia	EH	%	Mendebalde	%	Erdialde	%	Hegoalde	%	Ekialde	%
EAJ-PNB	401.608	26,42	218.373	37,96	179.795	37,17	0	0	3.440	3,11
EHBildu-EHBai	293.582	19,32	85.059	14,79	140.113	28,96	50.631	14,54	17.779	16,09
PP-UPN-NS-UDI-UMP-Mo	280.648	18,47	74.465	12,94	33.306	6,89	127.346	36,57	45.531	41,21
PSE-PSN-PSF	221.021	14,54	76.742	13,34	49.678	10,27	71.838	20,63	22.763	20,60
P’s-Ezk-FdG	189.751	12,48	92.615	16,10	64.719	13,38	26.990	7,75	5.427	4,91
Geroa Bai	60.323	3,97	0	0	0	0	60.323	17,32	0	0
C’s	21.477	1,41	13.918	2,42	7.559	1,56	0	0	0	0
FN	14.637	0,96	0	0	0	0	0	0	14.637	13,25

Zein da, ondorioz, euskal geografia bakoitzak alderdiengan duen pisua? Azter dezagun, bada, eremu politikoentzat bere emaitza orokorrekiko zein pisu duen eremu bakoitzak. Horretarako botoen portzentaiaren batez bestekoarekiko aldea kalkulatuko dugu:

Taula 5: Alderdi bakoitzean lurraldeak duen pisua, batezbestekoarekiko aldea

Alderdia	Mendebaldea	Erdialdea	Hegoaldea	Ekialdea	EH
EAJ-PNB	+ 11,54	+ 10,75	– 26,42	-23,31	26,42
EH Bildu-EHBai	– 4,53	+ 9,64	– 4,78	-3,23	19,32
PP-NS-UMP…	– 5,53	– 11,58	+ 18,10	+ 22,74	18,47
PSE-PSN-PSF	– 1,20	– 4,27	+ 6,09	+ 6,06	14,54
P’s-Ez-FdG	+ 3,62	+ 0,90	– 4,73	– 7,57	12,48

Ondorio azkar zenbait Euskal Mendebaldetik abiatuta

Garai ezberdinak eta hauteskunde ezberdinak konparatu ditugu, baliokiderik ezean, eta horrek, jakina, arazo batzuk sortzen dizkigu ondorioei begira. Hala ere, ondorio orokor batzuk azpimarratzen saiatuko gara

A\ Euskal Mendebaldea da Euskal Herriko eremu garrantzitsuena demografikoki. Herritarren joera politikoa, aztertu ditugun hauteskunde zehatzetan, ez da berdina geografiaren aldagaia kontuan izanda.

B\ EAJk nagusitasun nabarmena du Mendebaldean, EH Bildurekin lehian aurretik ari da Erdialdean, eta ez du ia presentziarik, bere markarekin behintzat, Hegoaldean eta Ekialdean.

C\ EH Bildu/EH Bairen indargunea Euskal Geografia osoan indar elektoral handia izatea da. Erdialdean dauka bultzada gehien, eta hori da indar nagusi izateko aukera gehien dituen eremua. Ekialdean, Mendebaldean eta Hegoaldean % 14,54 eta % 16,09 artean mugitzen da, oso modu homogeneoan, beraz.

D\ Geroa Baik Nafarroan duen indarra kontuan izanda, Alderdi abertzaleek honako emaitzak dituzte, guztiak batuta: Euskal Herrian % 49,71 ; Erdialdean % 66,13 ;  Mendebaldean % 52,75 ; Hegoaldean % 31,86 ; Ekialdean % 19,20. Interesgarria da oso emaitza hauek beste aldagai hauekin alderatzea: Egoera Linguistikoa, Sozio-Ekonomikoa, Hezkuntzaren egoera, Erakundeen nolakotasuna eta sendotasuna, besteen artean.

E\ Zentro-ezker eta ezker ez abertzaleak, bestalde, % 27,02ko esparrua betetzen du. EH Bildu/EH Bairi batuta, zentro-ezker ardatz horretan botoen % 46,34 pilatuko litzateke. Erdialdean % 52,61 ;  Mendebaldean % 44,23 ; Hegoaldean % 42, 92 ; Ekidaldean % 41,60 . Hegoaldean, gainera, Geroa Bai-ren aldagaiarekin zentro-ezkerrak botoen % 60,24 izango luke. EH Bilduk eta Podemos-Ahal Dugu-k, bat eginda, Erdialdean izango lukete emaitza onena botoen % 42,34rekin.

F\ Eskuin indar unionistek indar elektoral oso handia dute Euskal Herrian: botoen % 18,47 pilatzen dituzte. Ciudadanos gehituta, 19,88 lirateke (“besteak” gehituta, VOXen eta FNren botoekin % 20ko langa erraz gaindituko lukete). Mendebaldean eta bereziki Erdialdean oso beherantz badoaz ere, Hegoaldean eta Ekialdean hegemonia politikotik gertu daude, botoen % 36,57 eta % 41,21 lortuta, hain zuzen ere.

Euskal Mendebaldeko Udalerrien Zerrenda:

Galdakao, Leioa, Erandio, Sondika, Iruña Oka, Trapagaran, Balmaseda, Arakaldo, Arrankudiaga, Ugao-Miraballes, Orozko, Legutio, Zuia, Kuartango, Zalla, Zaratamo, Lezama, Derio, Zamudio, Vitoria-Gasteiz, Amurrio, Aiara, Laudio, Barakaldo, Karrantza Harana, Gordexola, Güeñes, Lanestosa, Portugalete, Getxo, Larrabetzu, Okondo, Galdames, Urkabustaiz, Arrigorriaga, Artzentales, Zierbena, Loiu, Zigoitia, Artziniega, -Abanto Zierbena, Etxebarri, Arratzua-Ubarrundia, Santurtzi, Ortuella, Sopuerta, Turtzioz, Alonsotegi, Berango, Basauri, Bilbo, Muskiz, Sestao